Wielokrotnie mówiliśmy o tym, że trzeźwienie należy traktować jako proces zdrowienia. Uzależnienie można powstrzymać, nie da się go jednak zaleczyć do końca. Oznacza to, że trzeźwiejąca osoba musi włożyć wytężony wysiłek by wprowadzić długofalowe zmiany do swojego życia, które poprawią jakość jej funkcjonowania i przywrócą radość z codzienności. W niniejszym artykule omówimy fazy zdrowienia oraz zajmiemy się zagadnieniem częściowego zdrowienia.
Zadania stojące przed osobą uzależnioną
W procesie zdrowienia kluczowe jest aby osoba uzależniona zdała sobie sprawę z trzech faktów:
– Uświadomienie sobie, że cierpi się na wyniszczającą,
zagrażającą życiu chorobę, która może prowadzić do degeneracji psychofizycznej
i społecznej. To poważna sprawa i błahe traktowanie uzależnienia może skończyć
się przykrymi konsekwencjami.
– Abstynencja jest podstawowym
czynnikiem, który jest niezbędny w procesie trzeźwienia. Rezygnacja ze
wszelkich środków zmieniających świadomość jest kluczowa by rozbroić mechanizmy
uzależnienia. Zmienianie swojego nastroju nawet za pomocą kofeiny czy nikotyny
czy środków nasennych grozi popadnięciem w substytucję zamiast trzeźwienie.
– Zrozumienie konieczności
stosowania programu leczenia codziennie, by utrzymać wypracowane efekty oraz
zapewnić sobie wsparcie. Regularność i wprowadzenie „nawyku” dbania o swoją
trzeźwość bardzo pomaga w profilaktyce nawrotów.
Na rozwiązanie najważniejszych problemów jakie są wynikiem uzależnienia i uregulowania biochemii mózgu zaburzonej przez używanie substancji psychoaktywnych potrzeba około 2-3 lat w zależności od długości i intensywności uzależnienia. Całkowite trzeźwienie jest jednak procesem, który może zająć nawet do 8-10 lat.
Fazy zdrowienia
Trzeźwienie jest procesem rozwojowym, w którym co kilka kroków wzrasta poziom trudności zadań, z którymi będzie mierzyła się osoba uzależniona. Zdrowienie można podzielić na sześć okresów rozwojowych, z których każdy zawiera swój główny cel, którego realizacja jest niezbędna do przejścia dalej. Możemy wyróżnić:
- Okres poprzedzający leczenie – Cel: Uświadomienie sobie swojego uzależnienia.
W tym czasie osoba uzależniona musi zdać sobie sprawę z wagi własnego problemu i przyznać, że boryka się z chorobą. Proces ten wydarza się zwykle na wewnętrznym poziomie. Wielokrotne próby panowania nad zażywaniem substancji kończą się niepowodzeniem a osoba uzależniona w końcu doświadcza negatywnych skutków swoich działań. Wtedy może podjąć decyzję o leczeniu.
- Stabilizacja – Cel: Radzenie sobie z zespołem abstynencyjnym i sytuacjami kryzysowymi.
Substancje psychoaktywne zaburzają procesy myślenia oraz odczuwania emocji. Mogą również destruktywnie wpływać na procesy pamięciowe i podejmowania wyborów. Okres stabilizacji jest czasem, w którym osoba uzależniona odzyskuje utraconą kontrolę nad własnym myśleniem, emocjami, procesami decydowania oraz zachowaniem. Częścią tego procesu jest również przejście przez zespół abstynencyjny i poradzenie sobie z głównym problemem życiowym, który popychał do nałogowego zażywania substancji.
- Wczesny okres zdrowienia – Cel: Akceptacja choroby i zdobycie umiejętności radzenia sobie w życiu bez substancji psychoaktywnych.
Na tym etapie rozwojowym chodzi o wypracowanie zdolności do życia bez substancji odurzających. Wymaga to ustrukturyzowanego programu leczenia, który zapewni stabilność dnia codziennego. W tym czasie naprawia się również największe szkody, które powstały na poziomie fizycznym poprzez zadbanie o podstawowe potrzeby ciała i umysłu. Okres ten może wymagać izolacji od świata zewnętrznego by zminimalizować stres związany z obowiązkami codzienności i skoncentrować osobę uzależnioną na procesie leczenia.
- Zdrowienie zaawansowane – Cel: Życie w harmonii
Jest to okres prawdziwego trzeźwienia. Głównym jego celem jest zmiana stylu życia. Osoba uzależniona wraca do ról społecznych które wypełniała i musi wprowadzić zasady, których nauczyła się w poprzednim etapie rozwojowym, do swojego życia codziennego. Jest to moment w którym akcent przenosi się z utrzymywania abstynencji na budowanie satysfakcji z trzeźwości. Program zdrowienia – jak na przykład pomoc terapeuty nadal potrzebna jest na tym etapie, lecz już z mniejszą częstotliwością niż wcześniej.
- Późny okres zdrowienia – Cel: Zmiana Osobowości
Główne zadania rozwojowe w tym okresie obejmują takie przekształcenie systemu wartości, oraz przekonań, które zapewni podstawę do zdrowego i satysfakcjonującego funkcjonowania w społeczeństwie. Dąży się do osiągnięcia pełnego i twórczego życia, również związku z duchowością. Na tym etapie pracuje się również nad poprawą relacji z innymi ludźmi i zdolnością nawiązywania kontaktów. Mogą się tutaj pojawić pytania egzystencjalne i poszukiwanie sensu życia. Okres trwania i trudność tego etapu, mocno zależna jest od doświadczeń i systemu wartości, które osoba uzależniona wyniosła z domu.
- Utrzymanie trzeźwości – Cel: Dalszy rozwój osobisty
Dążeniem jakie nakłada się na siebie w tym ostatnim okresie, jest utrzymywanie produktywnego trzeźwego życia dającego satysfakcję oraz poczucie szczęścia. Bardzo ważne jest monitorowanie swojego stanu i rozpoznawanie objawów, które mogą ostrzegać przed nawrotem choroby. Na tym etapie również należy pamiętać o swojej skłonności do uzależnienia i unikać kompulsywnych zachowań.
Czym jest częściowe trzeźwienie?
Trzeba zaznaczyć, że zdrowienie jest procesem nieliniowym. Pomiędzy okresami wzrostu zdarzają się również okresy spadku, w których nastrój, jak i równowaga emocjonalna gwałtownie spadają. Może się to zdarzyć po próbie wprowadzenia nowych zmian do swojego życia. W takich chwilach stres narasta i może być zbyt przytłaczający, co powoduje chwilowe zatrzymanie lub nawet cofnięcie się.
Częściowe zdrowienie ma miejsce, gdy osoba napotyka na przeszkodę rozwojową, która jest dla niej zbyt trudna. Nie wyobraża sobie przejścia przez nią, jednocześnie sytuacja w której jest obecnie, nie satysfakcjonuje jej do końca. Trzeźwość przestaje cieszyć taką osobę. Nazywa się to momentem „utknięcia”. Jest to pora w której dobrze skorzystać z pomocy terapeuty lub grupy wsparcia. Koncentracja powinna mieć jednak miejsce nie na samej trzeźwości, lecz na rozwiązaniu problemu który stoi na drodze do rozwoju.
Niestety w tym momencie, może również uruchomić się uzależnieniowy mechanizm zaprzeczania. Osoba wydaje się nie dostrzegać swojego problemu. Chwilowo odwraca to jej uwagę, lecz w efekcie potęguje stres i zaburza równowagę emocjonalną. W następstwie taka osoba może wrócić do pewnych zachowań kompulsywnych, które mają za zadanie redukować odczuwane napięcie. Jest to już bardzo ważny objaw nawrotu choroby. W ty okresie osoba traci tak naprawdę kontrolę nad swoich zachowaniem. Nawet jeśli nie powróci do zażywania substancji, to dopóki, nie zajmie się źródłem swojego problemu, daleka jest od trzeźwienia.
Czy da się całkowicie wytrzeźwieć?
Trzeźwienie jest długim, nieliniowym procesem. Niewątpliwie jednak, w jego dalszej części znajduje się satysfakcjonujące życie, pełne sensu, radości, możliwości rozwoju oraz spełnienia. Proces zdrowienia obejmuje jednak wiele zadań rozwojowych, łącznie z przebudowaniem własnej osobowości, która mogła być skupiona dookoła używki. Jest to zadanie wymagające dużego wysiłku. Omówione tutaj fazy zdrowienia są poglądowe. Oznacza to, że jedne osoby będą miały trudności z przejściem danego etapu, inne zaś w ogóle mogą go nie zauważyć. Ważne jest jednak by monitorować swoje trzeźwienie. Najlepiej, co jakiś czas kontaktując się z terapeutą, by mieć pewność, że nie popada się w pułapkę częściowego zdrowienia.
Artur Majchrzak – Psycholog
Źródła: – Gorski T. T., Miller M. (1995). Jak wytrwać w trzeźwości Poradnik zapobiegania nawrotom choroby. Warszawa: Akuracik
– Photo by Hello I’m Nik 🇬🇧 on Unsplash